توضیحات
مقدمه
محتویات صفحه
تعریف وهابیت
وهابیت یک جریان فکری و مذهبی در اسلام است که در قرن 18 میلادی توسط محمد بن عبدالوهاب در شبه‌جزیره عربستان بنیان‌گذاری شد. این مکتب بر بازگشت به اسلام اولیه، مبارزه با بدعت‌ها و شرک، و پیروی از فهم خاصی از توحید تأکید دارد. وهابیت عمدتاً به عنوان یک جنبش سلفی و اصلاح‌طلب مطرح شد که خواستار پاک‌سازی اسلام از عقاید و اعمالی بود که آن را مغایر با توحید می‌دانست.
اهمیت بررسی پیدایش وهابیت
مطالعه وهابیت از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت است:
1. تأثیرگذاری بر تحولات دنیای اسلام – وهابیت یکی از جریان‌های فکری مهم در جهان اسلام است که بر ساختارهای دینی، اجتماعی و سیاسی تأثیر گذاشته است.
2. پیوند با حکومت عربستان سعودی – وهابیت نقش محوری در تأسیس و تداوم حکومت سعودی ایفا کرده و هنوز هم یکی از پایه‌های ایدئولوژیک آن محسوب می‌شود.
3. نقش آن در جنبش‌های معاصر – بسیاری از گروه‌های سلفی و جهادی در جهان اسلام متأثر از اندیشه‌های وهابیت هستند، که باعث شده این جریان موضوعی مهم در مسائل امنیتی و سیاسی جهانی باشد.
4. اختلافات مذهبی و فکری – وهابیت به دلیل تکفیر برخی گروه‌های اسلامی و مخالفت با عقاید صوفیان و شیعیان، همواره محل بحث و مناقشه بوده است.
بررسی تاریخ پیدایش و گسترش وهابیت به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از تأثیرات آن بر تحولات معاصر جهان اسلام داشته باشیم.
زمینه‌های تاریخی و اجتماعی پیدایش وهابیت
وضعیت جهان اسلام در قرن 18 میلادی
قرن 18 میلادی مصادف با دوره‌ای از ضعف و افول قدرت‌های اسلامی بود. در این دوران، بسیاری از حکومت‌های اسلامی با مشکلات داخلی و خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کردند:
1. ضعف امپراتوری عثمانی – دولت عثمانی که بخش بزرگی از جهان اسلام را تحت کنترل داشت، درگیر فساد، تجزیه داخلی و جنگ‌های متعدد با قدرت‌های اروپایی مانند روسیه و اتریش بود.
2. افول قدرت صفویه در ایران – حکومت صفویان در اوایل قرن 18 سقوط کرد و ایران دچار هرج‌ومرج شد که در نهایت به روی کار آمدن سلسله افشاریه و بعداً قاجاریه انجامید.
3. نفوذ استعمار در کشورهای اسلامی – قدرت‌های اروپایی، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، نفوذ خود را در سرزمین‌های اسلامی افزایش داده بودند، که موجب وابستگی برخی حکومت‌های محلی به غرب شد.
4. رکود فکری و دینی – بسیاری از جوامع اسلامی به دلیل نفوذ خرافات، بدعت‌ها و انحرافات مذهبی از دوران اوج علمی و فرهنگی خود فاصله گرفته بودند.
در چنین شرایطی، محمد بن عبدالوهاب ظهور کرد و با شعار بازگشت به اسلام اصیل و مبارزه با بدعت‌ها تلاش کرد تا اصلاحاتی را در جامعه اسلامی ایجاد کند.
شرایط سیاسی و اجتماعی شبه‌جزیره عربستان
شبه‌جزیره عربستان در قرن 18 میلادی وضعیتی نامطلوب و پراکنده داشت:
1. نبود یک حکومت مرکزی قدرتمند – عربستان به چندین قبیله و امارت محلی تقسیم شده بود که دائماً با یکدیگر درگیر بودند.
2. حاکمیت سنت‌های قبیله‌ای – جامعه بیشتر بر پایه روابط قبیله‌ای و عشایری اداره می‌شد و اختلافات و جنگ‌های قبیله‌ای رایج بود.
3. ضعف اقتصادی – به دلیل شرایط جغرافیایی سخت، بخش‌های زیادی از عربستان از نظر اقتصادی وابسته به تجارت کاروانی و زیارت مکه و مدینه بودند.
4. رواج عقاید و اعمال مورد انتقاد وهابیان – زیارت قبور، توسل به اولیاء، بدعت‌های مذهبی و نفوذ تصوف در میان مردم از جمله مسائلی بود که محمد بن عبدالوهاب با آن مقابله کرد.
این شرایط، زمینه را برای ظهور یک جنبش اصلاحی مذهبی فراهم کرد. محمد بن عبدالوهاب با استفاده از این نارضایتی‌ها، جنبشی را بنیان نهاد که هم از نظر دینی و هم سیاسی تأثیرات گسترده‌ای بر تاریخ منطقه گذاشت.
محمد بن عبدالوهاب و شکل‌گیری وهابیت
زندگینامه محمد بن عبدالوهاب
محمد بن عبدالوهاب در سال ۱۷۰۳ میلادی (۱۱۱۵ هجری قمری) در روستای عیینه در منطقه نجد (عربستان امروزی) متولد شد. او در یک خانواده مذهبی رشد کرد؛ پدرش قاضی بود و او نیز از کودکی به تحصیل علوم دینی پرداخت.
وی برای تکمیل تحصیلات خود به مدینه، مکه، بصره و احساء سفر کرد و در آنجا با اندیشه‌های مختلف اسلامی آشنا شد. پس از بازگشت به نجد، او به تبلیغ اندیشه‌های خود پرداخت و معتقد بود که بسیاری از مسلمانان از توحید خالص منحرف شده‌اند و به بدعت‌ها و شرک گرفتار شده‌اند.
تأثیرات فکری و اعتقادی وی
اندیشه‌های محمد بن عبدالوهاب بر اساس بازگشت به اسلام اصیل و مبارزه با بدعت‌ها شکل گرفت. او متأثر از ابن تیمیه و مکتب سلفی‌گری بود و مهم‌ترین اصول فکری او عبارت بودند از:
1. توحید خالص – او معتقد بود که بسیاری از اعمال مانند توسل به اولیاء، زیارت قبور و شفاعت‌خواهی شرک محسوب می‌شوند و مسلمانان باید فقط به خدا توکل کنند.
2. مبارزه با بدعت‌ها – او بسیاری از باورها و اعمال رایج در آن زمان را بدعت در دین می‌دانست و بر بازگشت به آموزه‌های اولیه اسلام تأکید داشت.
3. تکفیر مخالفان – وی معتقد بود که کسانی که به آموزه‌های او پایبند نباشند، ممکن است در حکم کافر یا مشرک قرار گیرند و باید علیه آن‌ها اقدام شود.
4. لزوم اجرای احکام شریعت – او خواستار اجرای سخت‌گیرانه قوانین اسلامی بود و تأکید داشت که جامعه باید بر اساس شریعت اداره شود.
ائتلاف با محمد بن سعود
در سال ۱۷۴۴ میلادی (۱۱۵۷ هجری قمری)، محمد بن عبدالوهاب با محمد بن سعود، حاکم محلی در منطقه درعیه، متحد شد. این ائتلاف، که مبنای تشکیل حکومت سعودی شد، بر این اساس شکل گرفت که:
عبدالوهاب، مشروعیت دینی را به حکومت محمد بن سعود می‌داد و او را به عنوان حاکم شرعی معرفی می‌کرد.
محمد بن سعود، قدرت نظامی و سیاسی را در اختیار داشت و به ترویج آموزه‌های وهابیت از طریق جنگ و فتوحات کمک می‌کرد.
این اتحاد منجر به گسترش سریع وهابیت در عربستان شد و زمینه‌ساز تشکیل اولین حکومت سعودی گردید. پس از مرگ محمد بن عبدالوهاب در سال ۱۷۹۲ میلادی، اندیشه‌های او همچنان در میان پیروانش باقی ماند و پایه‌گذار تحولات بزرگی در جهان اسلام شد.
اصول و باورهای وهابیت
۱. توحید و مبارزه با بدعت
محمد بن عبدالوهاب توحید را به عنوان اساس دین اسلام معرفی می‌کرد و آن را به سه دسته تقسیم می‌نمود:
توحید ربوبیت – اعتقاد به اینکه خداوند تنها خالق و مدبر جهان است.
توحید الوهیت – عبادت باید فقط و فقط برای خداوند باشد و هرگونه توسل به اولیاء یا زیارت قبور شرک محسوب می‌شود.
توحید اسماء و صفات – پذیرش صفات خداوند همان‌گونه که در قرآن و سنت آمده است، بدون تأویل یا تشبیه.
وهابیان بر این اساس با بسیاری از اعمال رایج در جوامع اسلامی مانند زیارت قبور، توسل به پیامبر (ص) و اولیاء، جشن‌های مذهبی و تصوف مخالفت کرده و آن‌ها را بدعت می‌دانند.
۲. تکفیر سایر فرق اسلامی
یکی از جنجالی‌ترین باورهای وهابیت تکفیر مسلمانانی است که از عقاید آن‌ها پیروی نمی‌کنند. بر اساس دیدگاه‌های محمد بن عبدالوهاب، بسیاری از مسلمانان به دلیل انجام اعمالی مانند زیارت قبور، توسل به اولیاء و برگزاری جشن‌های مذهبی از مسیر توحید منحرف شده‌اند و به شرک و کفر دچار شده‌اند.
این عقیده منجر به درگیری‌های شدیدی بین وهابیت و سایر فرق اسلامی، به‌ویژه شیعیان، صوفیان و برخی از اهل سنت شده است. در تاریخ، وهابیان بارها به اماکن مقدس شیعیان و حتی مراکز اهل سنت حمله کرده و برخی از آن‌ها را تخریب کرده‌اند.
۳. جهاد و نقش آن در گسترش وهابیت
یکی از راه‌های اصلی گسترش وهابیت جهاد و جنگ بوده است. محمد بن عبدالوهاب و پیروانش جهاد را وسیله‌ای برای پاک‌سازی جوامع اسلامی از بدعت و شرک معرفی کردند و بر این اساس، بسیاری از قبایل و شهرهای عربستان را با زور تسخیر کردند.
برخی از ویژگی‌های جهاد در وهابیت:
مبارزه با مسلمانانی که عقاید وهابیت را قبول نداشتند، زیرا آن‌ها را مشرک می‌دانستند.
حمله به شهرهای شیعه‌نشین و سنی‌هایی که با آن‌ها مخالف بودند، مانند حمله به کربلا در سال ۱۸۰۲ میلادی.
تشویق به ایجاد حکومت اسلامی بر اساس شریعت وهابیت، که منجر به تشکیل دولت سعودی شد.
جهاد وهابیت بعدها الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های سلفی‌جهادی شد که تأثیرات مهمی بر تحولاتسیاسی و امنیتی جهان اسلام داشتند.
در زیر لینک پاورپوینت سازمان وظیفه گرا و فرایندگرا | در 25 اسلای. را مشاده میفرماید.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.